Khmer Dictionary: អាជ្ញា

Chuon Nath's Khmer-Khmer Dictionary Full Text Search

កន្លងខ្នប់ ( ន.នាមសព្ទ )
ទោសកំហុស សម្រាប់តុលាការធ្វើទណ្ឌកម្មពិន័យបុរសស្ត្រី ដែលប្រពន្ធ ឬ ប្ដីស្លាប់ចោលទៅហើយ បើពុំទាន់បានលើកខ្មោចស្រោចឆ្អឹង គឺពុំទាន់បានរំលាយសពខ្មោចប្រពន្ធ ឬ ប្ដីនោះនៅឡើយទេ ហើយបុរសពោះម៉ាយ ឬ ស្ត្រីមេម៉ាយនោះ មានប្រពន្ធ ឬ មានប្តីថ្មីទៀត, យ៉ាងនេះច្បាប់បញ្ញត្តិឲ្យអាជ្ញាពិន័យបុរស ឬ ស្ត្រីនោះជាប្រាក់ ៨ ដេញ គឺ ១២ រៀល, ទោសកំហុសនោះ ហៅថា ទោសកន្លងខ្នប់ (ប្រើតែក្នុងសម័យពីដើម) ។
កុងស៊ុល ( ន.នាមសព្ទ )
អាជ្ញាពាណិជ្ជការបម្រុងជាត្យានុវាទ ។ ពាក្យនេះអ្នកខ្លះហៅក្លាយមកជា “កុងស៊ុន” តាមពាក្យសៀមព្រោះសៀមសរសេរ “ស៊ុល” អានថា “ស៊ុន” ។
កែន ( កិ.កិរិយាសព្ទ )
បង្គាប់, ប្រមូលហៅរកដោយអាជ្ញា : កែនពល, កែនរទេះ ។ កំណត់សំគាល់, ទាយកំណត់ទុក :
- កែនពិរុណសាស្ត្រ គឺកំណត់សម្គាល់នូវទឹកភ្លៀង ឬទាយទឹកភ្លៀង ។ (ធ្លាប់ប្រើជា កេណ្ឌ ក៏មាន; ពាក្យនេះប្រហែលជាក្លាយមកពីបាលីថា កណ្ឌ ទេដឹង ?) ។
កោះ ( កិ.កិរិយាសព្ទ )
ហៅដោយអំណាចអាជ្ញា : ដីកាកោះ ។ អំពាវនាវហៅ (ឆ្កែ) ឆ្កែកោះអណ្ដើក ។
ថ្លើង ( ន.នាមសព្ទ )
អ្នកដែលឡើងចាង, ដែលព្រហើន, មហាត ។ ថ្លើងបះ ពួកថ្លើងបះបោរមិនគោរពច្បាប់ឬអាជ្ញា (ឧទ្ទាមបះ) ។
ទណ្ឌ ( ន.នាមសព្ទ ) [ទ័ន ឬ ទ័នឌៈ ]
(ទណ្ឌ) ដំបង, ឈើច្រត់; កំណាត់ឈើ; អាជ្ញា; ការពិន័យ; ទោស, កំហុស ។ (រ. ស.) : ព្រះទណ្ឌៈ (ដំបងក្សត្រ) ។ ទោសទណ្ឌ ទោសជាអាជ្ញា ។
ទណ្ឌឃាដ ( ន.នាមសព្ទ ) [ទ័នឌៈ-ឃាត ]
ការពិឃាតដោយអាជ្ញា, ដោយដំបង, កំណាត់ឈើ ជាគ្រឿងពិឃាត ។ ខ្មែរយើងប្រើពាក្យនេះជាឈ្មោះវណ្ណយុត្តម្យ៉ាងមានសណ្ឋានលំនាំកន្ទុយកំប្រុក (៍) សម្រាប់ដាក់ឃាត់អក្សរមិនឲ្យមានសំឡេងដូចជា ប្រយោជន៍, យោជន៍, ខ្លឹមច័ន្ទន៍ ជាដើម; វណ្ណយុត្ត នេះបើហៅថា បដិសេធ ក៏បាន ចំពោះភាសាសំស្រ្កឹតដែលសរសេរជាអក្សរទេវនាគរី, ទណ្ឌឃាតនេះ ហៅថា វិរាម មានរូបដូច្នេះ (^) សម្រាប់ប្រើដាក់ពីក្រោមតួអក្សរក្រោយបង្អស់ ដែលទុកគ្រាន់តែជាតួប្រកបប៉ុណ្ណោះមិនឲ្យចេញសំឡេង ដូចជាពាក្យថា កម៌ន, តបស, តេជស, អាត្មន, ជាដើម ។ ប៉ុន្តែចំពោះភាសាសំស្ក្រឹតដែលសរសេរជាអក្សរខ្មែរ, យើងសន្មតសញ្ញាទណ្ឌឃាតនេះដូច្នេះវិញ (៑) សម្រាប់ដាក់ពីលើតួអក្សរក្រោយបង្អស់នោះៗ ដែលគ្រាន់តែជាតួប្រកបមិនឲ្យចេញសំឡេងដូចគ្នាដែរដូចជា កម៌ន៑, តបស៑, តេជស៑, អាត្មន៑ (អ. ថ. ករ័ន្ម, តៈប៉័ស, តេជ័ស, អាត្ម័ន) ។
ទងត្រា ( ន.នាមសព្ទ )
សំបុត្ររបស់សេនាបតី ឬ មេទ័ព ឬក៏ព្រះរាជអាជ្ញាហ្លួង ដែលមានបោះត្រា (ប្រើតែពីក្នុងសម័យបុរាណ) ។
បួង ( កិ.កិរិយាសព្ទ )
ចាប់ក្របួច ឬចាប់ប្រមូលជាដុំកួចជាភ្នួង : បួងសក់ ។
- បួងដៃ ក្ដាប់ដៃមូរកង្កួញបង្កោងចូលក្នុង ។
- បួងប្រមោយ មូរប្រមោយខ្វេរចូលក្នុង ។
- បួងស្រូវ ទាយចំនួនស្រូវដែលស្ទង់ស្មាន (ប្រើតែក្នុងកាលពីដើមដែលនៅមានអាជ្ញាលួងនិងមេកងកត់ពន្ធស្រូវ)។
ព្រហ្ម ( ន.នាមសព្ទ ) [ព្រំ]
(ព្រហ្មន៑) សេចក្ដីចម្រើន; សេចក្ដីរីកចិត្ត; សេចក្ដីប្រសើរ; ចំណែកចិត្ត; វេទ; សីល... ។ ទេវតាដែលកើតនៅព្រហ្មលោក ដោយអំណាចផលនៃឈានចិត្ត : ព្រះព្រហ្ម, ទៅកើតជាព្រហ្ម, ឋានព្រហ្ម ។ មាតាបិតា ក៏ហៅ ព្រហ្ម (របស់កូន) ព្រោះមានព្រហ្មវិហារផ្សាយទៅរកបុត្រ ។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ និងព្រះអរហន្តក៏ហៅថា ព្រហ្ម ព្រះមានព្រហ្មចរិយធម៌ដ៏ប្រសើរបំផុត ។
- ព្រាហ្មណ៍ ក៏ហៅថា ព្រហ្ម ដែរ ព្រោះពួកព្រាហ្មណ៍ប្រកាសជំនឿថា ពូជដើមរបស់ខ្លួនកើតអំពីព្រះឱស្ឋព្រហ្ម ។ល។ គុ. ប្រសើរ, ខ្ពង់ខ្ពស់, ទូលាយ...។ ពាក្យនេះច្រើនប្រើរួមចូលនាំមុខនាមសព្ទដទៃ តាមគួរដល់ការប្រកប, ដូចយ៉ាង : ព្រហ្មកាយ, ព្រហ្មគីតិ, ព្រហ្មចក្រ, ព្រហ្មចរិយ, ព្រហ្មចារី ជាដើម (ម.ព. ទាំងនោះ) ។
- ព្រហ្មកាយ (ព្រះហ្មៈ-- ឬ ត. ទ. ស្រ. ព្រំមៈ--) ន. (បា.) ពួកព្រហ្ម, ពួកព្រហ្មនីមួយៗ ។
- ព្រហ្មកាយិកទេវតា ឬ - ព្រហ្មកាយិកា ទេវតាពួកព្រហ្ម ឬពួកទេវតាដែលកើតក្នុងព្រហ្មលោក ។
- ព្រហ្មគីតិ (ព្រំមៈគីតិ, ឬ--គីត) ន. (បា. ព្រហ្ម “ព្រហ្ម” + គីតិ “ចម្រៀង”) ឈ្មោះកាព្យមួយយ៉ាង មានជើង ៤ គឺក្នុងមួយរបះមាន ៤ ឃ្លា, ត្រង់ឃ្លាទី ១ និងទី ៣ មាន ៥ ពាក្យ, ឃ្លាទី ២ និងទី ៤ មាន ៦ ពាក្យ : បទព្រហ្មគីតិ, ដូចជា : អ្នកមានរក្សាខ្សត់ ដូចសំពត់ព័ទ្ធពីក្រៅ អ្នកប្រាជ្ញរក្សាខ្លៅ ដូចសំពៅនិងសំប៉ាន ។
- ព្រហ្មគោល (ព្រះហ្មៈ--ឬព្រំមៈ--) ន. (សំ.) ចក្រវាល, មណ្ឌលចក្រវាល (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) គោល ផង) ។
- ព្រហ្មចក្រ (ព្រះហ្មៈច័ក, ឬ ព្រំមៈ--) ន. (សំ. បា.--ចក្ក) ចក្រវាល; ពុទ្ធសាសនា ។
- ព្រហ្មចរិយ, --យៈ ឬ - ព្រហ្មចារ្យ (ព្រះម្មៈចៈរ៉ិយ៉ៈ ឬ--ចា, ឬក៏ ត. ទ. ស្រ. ព្រំមៈ--) ន. (បា. ព្រហ្មចរិយ; សំ. ព្រហ្មចយ៌) បែបបទ ឬសណ្ដាប់ធ្នាប់របស់ព្រហ្មចារី ឬព្រហ្មចារិនី; ការប្រព្រឹត្តធម៌ដ៏ប្រសើរ ។ តាមន័យខាងពុទ្ធសាសនាថា ការឲ្យទាន, ការខ្វល់ខ្វាយ ឬខ្នះខ្នែងចំពោះអំពើជាកុសល, ការរក្សាសីល ៥, ការចម្រើនព្រហ្មវិហារ ៤ ការសម្ដែងធម៌ ឬណែនាំពន្យល់ឲ្យអ្នកដទៃកាន់អំពើសុចរិត, ការវៀរចាកមេថុនធម្ម, សេចក្ដីសន្ដោសចំពោះភរិយារបស់ខ្លួន, សេចក្ដីព្យាយាមដ៏ខ្ជាប់ខ្ជួនក្នុងការកុសល, ការរក្សាឧបោសថសីលតាមកាលកំណត់, អរិយមគ្គ, ព្រះពុទ្ធសាសនាទាំងមូល, អធ្យាស្រ័យ (ទាំង ១២ យ៉ាងនេះ) ហៅថា ព្រហ្មចរិយ ឬ ព្រហ្មចារ្យ (ហៅថា ព្រហ្មចរិយធម៌ ក៏បាន) ។
- ព្រហ្មចរិយធម៌ (ព្រះហ្មៈចៈរ៉ិយ៉ៈធ័រ, ឬព្រំមៈ--) មើលពាក្យ ព្រហ្មចរិយ ។
- ព្រហ្មចារិនី (ព្រះហ្មៈ-- ឬព្រំមៈ--) ន. (បា.; សំ. ព្រហ្មចារិន៑) អ្នកប្រព្រឹត្តព្រហ្មចារ្យ ។ ពាក្យនេះ, តាមលទ្ធិព្រាហ្មណ៍ សំដៅយកអ្នកដែលកំពុងហាត់រៀនវេទ ឬអ្នកដែលកំពុងសិក្សាលទ្ធិព្រាហ្មណ៍ សំដៅយកអ្នកដែលកំពុងហាត់រៀនវេទ ឬសំដៅចំពោះតែអ្នកដែលវៀរមេថុនធម្មដោយដាច់ខាត យ៉ាងដូចបព្វជិតមានភិក្ខុ, សាមណេរជាដើម; តាមលទ្ធិបុរាណ សំដៅយកកុមារ ឬកុមារីដែលនៅលីវសុទ្ធសាធ; ខាងលទ្ធិខ្មែរដែលប្រើតាមទម្លាប់ ច្រើនតែសំដៅយកកុមារីជំទង់ហៅថា ស្ត្រីព្រហ្មចារី; តែបើតាមបែបត្រឹមត្រូវ ព្រហ្មចារី សម្រាប់ហៅបុរស, ឯស្ត្រីត្រូវហៅ ព្រហ្មចារិនី (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ព្រហ្មចរិយ ផង) ។
- ព្រហ្មចារ្យ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ប្រហ្មចរិយ) ។
- ព្រហ្មជាត ឬ - --ជាតិ (ព្រំមៈជាត) ន. ឈ្មោះក្បួនហោរមួយប្រភេទសម្រាប់មើលជតារាសីមនុស្ស : ក្បួនព្រហ្មជាតិ ។
- ព្រហ្មញ្ញ ឬ - ព្រហ្មណ្យ (ព្រះហ្ម័ញ, ព្រះហ្ម័ន ឬ ព្រំម័ញ, ព្រំម៉័ន) គុ. (បា. ឬ សំ.) ដែលជាប់ទាក់ទងដោយព្រហ្ម ឬដែលជារបស់ពួកព្រាហ្មណ៍ : លទ្ធិព្រហ្មញ្ញ, សណ្ដាប់ព្រហ្មញ្ញ, គម្ពីរព្រហ្មណ្យ (ប្រើជា ព្រហ្មាណ្យ ក៏បាន) ។
- ព្រហ្មញ្ញសាសនា (ព្រះហ្ម័ញ-ញៈសាសៈន៉ា, ឬត. ទ. ស្រ. ព្រំម៉័ញ-ញៈសាស្នា) ន. (បា. ព្រហ្មញ្ញ + សាសន) សាសនាដែលមានការជាប់ទាក់ទងដោយសេចក្ដីប្រកាន់ជឿថា មហាព្រហ្មជាអ្នកបង្កើតពពួកសត្វ... (សាសនារបស់ពួកព្រាហ្មណ៍); សរសេរជា ព្រហ្មញ្ញសាស្នា ក៏មាន ។
- ព្រហ្មណ្យ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ព្រហ្មញ្ញ) ។
- ព្រហ្មទណ្ឌ (ព្រះហ្មៈទ័ន, ឬ ត. ទ. ស្រ. ព្រំមៈ--) ន. (បា.) ដំបងព្រហ្ម, អាជ្ញាព្រហ្ម; អាជ្ញាជាន់ខ្ពស់ ។ ឈ្មោះទណ្ឌកម្មមួយយ៉ាង សម្រាប់ជំនុំសង្ឃក្នុងពុទ្ធសាសនា ដាក់ទោសដល់បព្វជិតដែលរបឹងរឹងរូសមិនកោតខ្លាចវិន័យ, មានលក្ខណៈត្រូវជំនុំសង្ឃហាមមិនឲ្យបព្វជិតណាមួយនិយាយស្ដីរកបព្វជិតនោះជាដាច់ខាត, ត្រាតែបព្វជិតនោះដឹងខ្លួនហើយទន់ចិត្តអស់ពុតព្យសន៍ ចូលមកសូមលន់តួទើបជំនុំសង្ឃត្រូវលើកទណ្ឌកម្មនោះចេញ... (ព. វិ. ពុ.) ។ ឈ្មោះច្បាប់ដែលរាជការបញ្ញត្ត សម្រាប់ពិភាក្សា កាត់ទោស, ពិន័យមនុស្សដែលប្រព្រឹត្តល្មើសនឹងបញ្ញត្តិសម្រាប់ប្រទេស; ក្រមច្បាប់នោះសម្រាប់កម្ពុជរដ្ឋហៅថា ក្រមព្រហ្មទណ្ឌខេមរៈ ឬហៅថា ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ ក៏បាន (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ព្រហ្ម និង ទណ្ឌ, ទណ្ឌកម្ម ផង) ។
- ព្រហ្មទេយ្យ (ព្រះហ្មៈទៃ, ឬព្រំមៈ--) ន. (បា.) ទាន ឬរង្វាន់ដ៏ប្រសើរ; របស់ប្រទាន; រង្វាន់ដែលព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ព្រះរាជទានដល់អ្នកណាមួយ ដោយអ្នកនោះបានធ្វើកិច្ចការអ្វីមួយឲ្យពេញព្រះទ័យ; ក្នុងរាជពីព្រេងនាយ ច្រើនតែប្រោសប្រទាន គោ, ក្របី, ដំរី, សេះ...; ស្រែ, ស្រុក, ខែត្រ ឲ្យដាច់មុខអាករទៅលើអ្នកនោះ, មិនតោងទាមជាប្រយោជន៍ឃ្លាំងហ្លួងដោយពេញទីឡើយ ។
- ព្រហ្មធម៌ (ព្រះហ្មៈ ធ័រ, ឬ ព្រំមៈ--) ន. (សំ.; បា. ព្រហ្មធម្ម) ធម៌ដ៏ប្រសើរ; ព្រហ្មវិហារ; ព្រះពុទ្ធសាសនា ។
- ព្រហ្ម័ន ឬ - ព្រហ្មាន ន. ព្រហ្ម (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ព្រហ្ម) ។
- ព្រហ្មលោក (ព្រះហ្មៈ--, ឬ ព្រំមៈ--) ន. (សំ. បា. លោកជាទីនៅនៃពួកព្រហ្ម, ឋានព្រហ្ម។
- ព្រហ្មវិមាន (ព្រះហ្មៈ--, ឬព្រំមៈ--, ឬព្រំមៈ--) ន. (សំ. បា.) វិមាននៃព្រហ្ម ។
- ព្រហ្មវិហារ (ព្រះហ្មៈវិហា, ឬព្រំមៈ--) ន. (បា.) ធម៌ជាទីនៅនៃព្រហ្ម, ធម៌ជាលំនៅនៃចិត្តដ៏ប្រសើរ; មាន៤យ៉ាងគឺ ១-មេត្តា ផ្សាយសេចក្ដីរាប់អានទៅរកសព្វសត្វ; ២-ករុណា ផ្សាយសេចក្ដីអាណិតទៅរកសព្វសត្វ; ៣-មុទិតា ផ្សាយអំណរទៅរកសព្វសត្វដែលបានសេចក្ដីសុខចម្រើន គឺមានអំណរនឹងគេបានសុខចម្រើន; ៤-ឧបេក្ខា ផ្សាយសេចក្ដីស្មោះស្មើទៅរកសព្វសត្វ ។
- ព្រហ្មសូត្រ (ព្រះហ្មៈសូត, ឬព្រំមៈ--) ន. (សំ.) អំបោះដ៏ប្រសើរ គឺអំបោះមង្គលក្នុងយញ្ញពិធី ឬអំបោះដែលប្រសិទ្ធីជាមង្គលសម្រាប់ពាក់សីសៈ ឬសៀតត្រចៀកស្ពាយឆៀងជាដើម (តាមលទ្ធិព្រាហ្មណ៍) ។
- ព្រហ្មា (ព្រះហ្មា, ឬ ព្រំមា) ន. (បា. < ព្រហ្ម) ព្រហ្ម (ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ) ។
- ព្រហ្មាណ្យ (ព្រះហ្មាន ឬ ព្រំ--) មើលពាក្យ ព្រហ្មញ្ញ និង ព្រហ្មាណ្យ ។
- ព្រហ្មាធិបតី (ព្រះហ្មាធិប៉ៈដី, ឬ ព្រំមា--) ន. (បា. --បតិ) ព្រហ្មជាអធិបតី គឺព្រហ្មដែលជាចម្បងជាងអស់ពួកព្រហ្ម (ហៅថា ព្រហ្មិន្ទ, ព្រហ្មេន្ទ្រ, ព្រហ្មេស្វរ៑ ក៏បាន) ។
- ព្រហ្មាស្ត្រ (ព្រំមាស) ន. (សំ. ក្ល.; សំ. < ព្រហ្មន៑ + ឝស្ត្រ “សស្ត្រានៃព្រហ្ម ឬសស្ត្រាដ៏ប្រសើរ”) ឈ្មោះសរដ៏វិសេសមួយប្រភេទ : សរព្រហ្មាស្ត្រ (មាននិយាយក្នុងរឿងរាមាយណៈ) ។
- ព្រហ្មិន្ទ ឬ - ព្រហេ្មន្ទ្រ (ព្រះហ្មិន, --ហ្មេន; ឬ ព្រំមិន, --មេន) មើលពាក្យ ព្រហ្មាធិបតី (ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ) ។
- ព្រហ្មេស្វរ៑ (ព្រះហ្មេស, ឬ ព្រំមេស) មើលពាក្យ ព្រហ្មាធិបតី (ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ) ។

Next >>

Headley's Khmer-English Dictionary Full Text Search

អាជ្ញា ( n ) [ʔaacɲaa] - detail »
authority, jurisdiction; law, power, rule, governing, order; decree, command, instruction(s); official, agent

Headley's Khmer-English Dictionary Subentry Full Text Search

ក្រុមអាជ្ញាពិសេស [krom~krommaʔ- ʔaacɲaa piʔsaeh~piʔseeh]
delinquent tax returns service
ធ្វើតាមអាជ្ញា [tvəə taam ʔaacɲaa]
to work / do according to the law, follow orders
រដ្ឋអាជ្ញា [roat~roattʰaʔ ʔaacɲaa]
state prosecutor
រាជអាជ្ញា [riec ʔaacɲaa]
royal authority / jurisdiction; one who holds the king's authority; royal prosecutor
អាជ្ញាអង្កេត [ʔaacɲaa ʔɑŋkeɛt]
investigator
អាជ្ញាកណ្ដាល [ʔaacɲaa kɑndaal]
arbitrator, referee, intermediary, mediator, umpire
អាជ្ញាករ [ʔaacɲaa kɑɑ]
one who follows / carries out orders
អាជ្ញាការិន [ʔaacɲaa -----]
See:អាជ្ញាករ
អាជ្ញាគតិ [ʔaacɲaa keaʔteʔ]
common law
អាជ្ញាធរ [ʔaacɲaa tʰɔɔ rɔɔ]
authorities, rulers

Next 10 entries »